Kutalmış Gürbüz
Bir periyot Vaşington Büyükelçiliği Ticaret Başmüşavirliği Diplomatik misyonlarında çalışan ve İktisat Bakanlığından emekli olan iktisatçı Fikret Artan, Mehmet Şimşek ile birlikte Türkiye’yi bekleyen yeni ekonomik planı Odatv’ye kıymetlendirdi.
Bugün için iktisadın “Yatırım-Üretim-İhracat” ve “İstihdam” olarak tekrar belirlenmesi gerektiğini belirten Artan, “Bunu sağlayacak kurumsal yapının yetersiz olduğunu söylemek de farklı bir gerçekliktir” ikazını da yaptı.
Fikret Artan Odatv’ye yaptığı açıklamalarda doların geleceği ve Mehmet Şimşek’in atılımlarına ait de ipucu verdi.
İşte o röportaj:
Sayın Artan, yeni Kabineye baktığınızda İktisat İdaresini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ekonomi idaresi denildiğinde tabiki birinci olarak Hazine ve Maliye Bakanlığı akla geliyor. Exeterli Mehmet Şimşek’in 16 yıl sonra tekrar bu vazifeye getirilmesi doğal olarak 2007-2009 yıllarındaki performansını gözden geçirmek gerekiyor ki; 2009 yılında yaşanan ve “Teğet Geçti” telaffuzuyla geçiştirilen ve 2001 yılından sonraki en yüksek küçülme olan yüzde 4,8 bir oran ile karşı karşıya kalınmış, 2007 yılında 11 bin dolar olan Fert Başına Ulusal Gelir 2009 yılında 9 Bin Dolar seviyesine gerilemişti.
2009 yılında global faktörlerin krizde tesiri olması yanında, 2003-2007 ortasında bu vazifede oturan iktisat sihirbazı Ali Babacan’ın büyük sorumluluğunun bulunması, Mehmet Şimşek’in 2007-2009 devrindeki başarısızlığının örtülmesini sağlamaz.
Diğer yandan, İşsizlik oranına baktığımızda benzeri formda 2007 yılındaki %8,9 düzeyinden 2009 yılında yüzde 13,0 düzeyine yükselmiştir. Dış ticaret, Yabancı Sermaye girişi, Dış Borçlarda da emsal olumsuz gelişmeler yaşanmıştır.
Dış Borçlanma deyince Mehmet Şimşek’in yeniden tıpkı bakanlığa ısrarla tekrar getirilmesinin temel sebebi ortaya çıkmaktadır.ABD Büyükelçiliğindeki mesai, Exceter mensubiyeti, Kraliçe Hazretlerine ve Sam Amcaya vatandaşlık yeminleri akla gelen en kıymetli hafıza kayıtları olarak ortaya çıkmaktadır.
2001 yılında Kemal Derviş hangi işlevi ifa ettiyse, bugün Mehmet Şimşek’in tıpkı konumda olduğunu söyleyebiliriz.
Ekonomi ile ilgili öteki Bakanlıklar hakkındaki düşünceniz nedir?
Ticaret Bakanlığı da benim Müsteşar Yrd. ve Vaşington Büyükelçiliği Ticaret Başmüşaviri olarak vazife yaptığım bir kuruluş olması sebebiyle üzerinde rahatlıkla kıymetlendirme yapabileceğimiz bir alandır.
Bakanlık takımına getirilen Ömer Bolat’ın Milletlerarası İktisat alanında eğitim alması, İş dünyasından gelmesi ve DEİK-İş Kurullarına aşina olması avantajlı istikametleri, Kamu İktisat İdaresinde ve Makro İktisat alanında deneyiminin olmaması ise dezavantajlı istikametleri olarak ortaya çıkmaktadır.
Özelikle fiyat artışlarının dizginlenmesinde değerli rolü olması gereken bu Bakanlıkta iç ticaret ve tüketici hakları konusundaki ünitelerin faal çalıştırılmasının sağlanamayacağını düşünüyorum.
Merkez Bankası Başkanlığına getirilmesi kamuoyunda konuşulan Hafize Gaye Erkan hakkında fikriniz nedir?
Söz konusu şahsın özgeçmişine baktığımızda çok parlak bir öyküsü var üzere görülmekle birlikte, Türkiye’de hiçbir bürokratik deneyiminin olmadığı ve makro ekonomik backgrounda sahip olmaması epeyce dikkat caziptir.
Aslında Merkez Bankasının, başındaki şahıstan fazla, Kurumsal ve araçsal Bağımsızlığının daha değerli olduğunu ve milletlerarası iktisat aktörlerinin de buna bakacağını düşünüyorum.
Peki siz Ekonomik Programların ve Planların yapıldığı bir kurumda yıllarca çalışan biri olarak Türkiye iktisadının içinde bulunduğu sıkıntıları öncelik sırasına nazaran nasıl görüyorsunuz?
DPT’de geçen mesleğim boyunca 16 tane Yıllık Ekonomik Program, 3 tane de 5 Yıllık Kalkınma Planı deneyimim yanında, bilhassa 1994 ve 2011 ekonomik krizlerinde istikrar programı çalışmalarında katkıda bulunan bir iktisat bürokratı olarak diyebilirim ki bugün ülkemizin içinde bulunduğu Enflasyon ve bunun yol açtığı hayat pahalılığı ve geçim külfeti insanlarımızı en çok muzdarip eden en öncelikli sıkıntıdır.
Bu çerçevede meşakkat çeken toplum kısımlarının başında, son periyotta seçim iktisadının tesiriyle geçmişe nazaran göreceli olarak biraz daha yüksek artış sağlanmasına karşın, kâfi gelire sahip olmayan ve sayıları 15 milyona ulaşan emekliler ile bir çok bahiste mahrumluk çeken milyonlarca gençlerimiz gelmektedir.
Gençlerimizin meşakkatlerinin başında ailelerinin gelirlerinin gerçek olarak azalmasından daha da kıymetlisi genç işsizliğin vahim boyutlara ulaşmasıdır.
Bütün bunlara sebep olan temel etken ise iktisadın yapısal sıkıntılarının yıllardır çözülememesi sebebiyle, sağlıklı bir iç ve dış istikrara sahip olunamaması sonucu Yatırım, Üretim ve İhracat zincirinin kurulamaması ve sürekliliğinin sağlanamamasıdır.
Bu duruma neden olan konu ise iç tasarrufların son 50 yılın en düşük seviyesine gerilemesi ve iktisadın dış kaynak sıkıntısının aşılamamasıdır. Lakin bilhassa vurgulamam gerekir ki bütün ekonomik sıkıntılar yalnızca borç bulmakla yahut mali önlemlerle kısa vadede çözülmüş üzere görünse de, uzun vadede ve kalıcı olarak ortadan kaldırılması için yapısal sıkıntıların çözülmesini gerektirmektedir.
İlave olarak, ekonomik krizi ve maliyeti daha da derinleştiren konu, 6 Şubatta 11 vilayetimizde yaşanan Zelzelenin yükü olarak Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından varsayım edilen 104 Milyar Dolarlık ek finansman muhtaçlığıdır.
Peki bu durumda iktisat siyasetleri kısa ve orta vadede hangi tarafta olacak? Mehmet Şimşek’in kaynak meselesinde rolü ne olacaktır?
Bildiğiniz üzere son birkaç yıldır büyük bir ekonomik krizin içinde bulunmamıza karşın rastgele bir istikrar programı uygulanması yerine, gerek taban fiyat, gerek başka maaşlara yapılan artışlar ile gerekse mesela doğal gaz faturalarının bir kısmının karşılanması üzere alınan popülist kararlar ile bir seçim iktisadı yürütülmekteydi.
2024 yılı Mart ayında yapılacak Mahalli Seçimleri de dikkate aldığımızda, bu popülist eğilimin dozu biraz azaltılsa bile uygulamanın devam edeceğini düşünüyorum. Yani, yeni iktisat idaresinin en azından birinci 10 ay boyunca önemli ve kapsamlı bir istikrar programı uygulayabileceğini düşünmüyorum.
Mehmet Şimşek’in performansı paralelinde başta Londra olmak üzere, memleketler arası piyasalardan sağlanacak fonlar ile son yıllarda yoğunluk kazanan Swapların tesiriyle önümüzdeki 10 aylık devirde Döviz Kurlarının da çok yüksek oranlı artmayacağını değerlendiriyorum.
Ancak, 2024 Nisan ayından sonra ağır bir 3 yıllık istikrar programı uygulanmak zorundakalınacağını net olarak söyleyebilirim. Yani epeyce ağır bir kemer sıkma devri ve Ortodoks siyasetler bütün gerçekliği ile karşımızda olacaktır.
Peki bu durumda IMF’e gidilir mi? Alternatifler ne olabilir?
Sayın Cumhurbaşkanının telaffuzlarına bakınca IMF’ye gidilmesi ihtimalinin çok düşük olduğunu söyleyebilirim. Az evvel de belirttiğim üzere Mehmet Şimşek ve “Swap” faktörü döviz kurlarında çok oynaklığı kısa periyotta denetim altına alsa bile, İktisadın doğal kurallarının önümüzdeki 2 yılda kendisini göstererek döviz kurlarını daha yükseğe çıkaracağını iddia etmek güç değildir, ki son 20 yılda olduğu üzere İthalata değil, artık nitekim İhracata Dayalı Büyüme siyasetine geçilecekse bu olmazsa olmaz birinci kuraldır.
Uzun yılların deneyimiyle diyebilirim ki Babacan ve Şimşek’in birinci başarısız Bakanlık periyotlarında olduğu üzere, Döviz Kurlarının tedrici olarak yükselmesinin engellenmesi halinde, 2 yıl sonra birdenbire yükselişi ekonomiyi son 50 yılın en kıymetli darboğazına sokacaktır.
Mevcut Ekonomik Sıkıntıların üstesinden gelebilmek için teklifleriniz nelerdir?
Röportajın başından beri doğal olarak İktisat İdaresinde şahıslar bazında konuşmak durumunda kaldık. Halbuki asıl olan İktisat İdaresiyle ilgili Sistemsel, Kurumsal ve Hukuksal bahislerdir.
Son yıllarda iktisat idaresinde görülen en değerli kurumsal sorun, uzun vadeli ekonomik maksatlar belirleyen ve iktisatta uyumu sağlayan Devlet Planlama Teşkilatının 2011 yılında evvel sıradan bir bakanlık pozisyonunda Kalkınma Bakanlığına dönüştürülmesi, 2018 yılında ise Maliye Bakanlığının Bütçe Mali Denetim Genel Müdürlüğünün işlevlerinin bir kısmı dahil edilerek Strateji ve Bütçe Başkanlığı ismi altında Tapu Kadastro üzere sıradan bir devlet dairesine dönüştürülmesidir.
DPT Planlı Kalkınma konusunda faaliyette olduğu 52 yıl boyunca kıymetli işlevler yerine getirmiş, bilhassa iktisatta kaynakların rasyonel kullanımı, yatırım programlarının aktifliği, makro ekonomik amaçların dengeli belirlenmesi ve iktisat ile ilgili kuruluşların uyumun sağlanmasında değerli katkıları inkar edilemeyecek planlı kalkınmayı sağlayan saygın bir kurum olmuştur.
Bugün geldiğimiz noktada İktisat Siyasetinin Yatırım-Üretim-İhracat ve İstihdam olarak yine belirlenmesi çok yanlışsız olmakla birlikte, bunu sağlayacak kurumsal yapının yetersiz olduğunu söylemek de başka bir gerçekliktir.
Bu sebeple, Cumhuriyetin 2. Yüzyılının birinci 10-20 yılında hem içinde bulunulan ekonomik krizin atlatılması, hem de yapısal meselelerin çözülerek Ekonomik ve Toplumsal Kalkınmanın süratlice sağlanması için Devlet Planlama Teşkilatının bir an evvel tekrar ihdası bir zorunluluktur.
Dünyadaki genel gidişatta, neoliberalizm irtifa kaybetmekte ve kamu bölümünün iktisattaki rolünün arttırılması yer kazanmaktadır. Bu türlü bir durumda iktisattan sorumlu yeni bakanın eski alışkanlıklarına devam etmesinin 85 milyona değerliye patlayacağını söylemek kehanet olmayacaktır.
Türkiye’de uygulanan Planlama anlayışı ile Genel İktisat Teorisinin temel ideolojisi Kaynakların Etkin-Rasyonel Kullanılmasının sağlanmasıdır. Öbür bir söz ile iktisat teorisi ile ülkemizdeki planlamanın nirengi noktası birebirdir.
Bunun yanında, İktisat Bürokrasinin Kurmay Takımının yetişmesinde bir okul fonksiyonu gören Devlet Planlama Teşkilatı yarım yüzyıllık deneyimi ve markasıyla bürokrasinin tamamına motivasyon katkısında bulunacaktır.
Böylece, iktisat idaresinde alternatifsizlik sebebiyle daima birebir şahıslara bağımlı kalmak yerine, göbeği dışarıya bağlı olmayan yeni iktisat kurmaylarının yetişmesi ve milletimize hizmet etmesi de sağlanmış olacaktır.
İç ve dış kamuoyuna iktisatta alınacak önlemlerin bir plan ve program dahilinde olacağını göstermek de meçhullüğü ortadan kaldırarak, somut bir kurumsal yapı ile daha kolay olacaktır. Buna tüzel alandaki inanç verici düzenlemelerin de eklenmesi ile birlikte şahıslara dayalı süreksiz finansman sağlanması yerine, kurumlara ve hukuka dayalı kalıcı ve istikrarlı bir ekonomik yapı oluşturulmuş olacaktır.
Özellikle vurgulamak gerekir ki; İhracata Dayalı Kalkınmanın İleri Teknolojiye ve Yüksek Katma Kıymetli Üretime geçişle mümkün olacağı, bu gelişmenin ise başta teknik eğitim olmak üzere çok âlâ senkronize edilmiş sektörel ve bölgesel planlama ile başarılacağı konusudur.
Dönem, 2000’lerin başındaki özelleştirme furyası üzere bir devir değil, başta güç ve savunma sanayi olmak üzere gerekli bölümlerde yeni KİT’ler oluşturularak yüksek oranlı yatırım, üretim, ihracat ve istihdamın önünün açılarak gençlerimizin ülkelerinde kalmalarını sağlayacak kamu yüklü bir kalkınma ve refah devri olmalıdır.
Somut olarak özetleyecek olursak; gerek içinde bulunulan büyük ekonomik krizin atlatılması, gerekse yeni bir ekonomik atılımın sağlanabilmesi için mevcut Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın hemen reorganize edilerek, Yüksek Planlama Konseyine işlevselik kazandırmak da dahil olmak üzere, Devlet Planlama Teşkilatı Başkanlığına dönüştürülmesi, Türkiye Cumhuriyetine Stratejik Kurumsal Akıl ve Hafıza sağlayacak ve lakin böylelikle güçlendirilmiş ve şahıslara değil de kurumsallaşmaya dayalı bir iktisat idaresi ortaya çıkmış olacak ve insanlarımızın yaşadığı ekonomik ve toplumsal problemlere kalıcı tahliller getirilmiş olacaktır.
FİKRET ARTAN KİMDİR
İ.Ü. İktisat Fak. mezunu olup, ABD Kolorado Üniv. İktisat Enstitüsünde Kalkınma İktisadı Sertifikası, ABD Kaliforniya Üniv. Memleketler arası Tic. ve Finansman Yüksek Lisans eğitimi aldı. 1986-2000 yıllarında DPT-Yıllık Ekonomik Programlar kısmında Planlama Uzmanı, 1997-1998 yıllarında Başbakanlık İktisat Müşaviri, 2000-2001döneminde Dış Tic. Müsteşar Yardımcılığı ve 2001-2004 yıllarında T.C. Vaşington Büyükelçiliği Ticaret Başmüşavirliği Diplomatik misyonlarında bulunmuş, 2018 yılından beri Ekonomi Bakanlığı Müşavirliğinden Emekli Bürokrattır.
KİT’ler, Özelleştirme, Makro Ekonomik İstikrarlar, Ekonomik Krizler ve Dış Ticaret alanında çalışmaları bulunmaktadır.